بیولوژی عمومی

چهار گونه از سرده مرغ جنگلی (Gallus) وجود دارد که گمان می‌رود همه نژادهای ماکیان از این چهار گونه وحشی پدید آمده‌اند:

• مرغ جنگلی سرخ (Gallus gallus)
• مرغ جنگلی سری‌لانکا (Gallus lafayettii)
• مرغ جنگلی خاکستری (Gallus sonneratii)
• مرغ جنگلی سبز (Gallus varius)

مرغ جنگلی سرخ نیای اصلی مرغ خانگی است. با این حال مرغ خانگی یک زیرگونه خالص از مرغ جنگلی سرخ نیست و ژن‌هایی از سه گونه دیگر مرغ جنگلی در آن یافت شده‌است. یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که اهلی کردن مرغ خانگی، بیش از ۱۰٬۰۰۰ سال پیش در ویتنام صورت گرفته‌است. تا پیش از این باور عمومی بر این بود که این کار در هند انجام شده‌است. سپس مرغ اهلی راه خود را از هند به سوی ایران پیدا کرد. پس از آن از قلمرو لیدیه که توسط ایرانیان فتح شده بود، در قرن پنجم پیش از میلاد به یونان راه یافت. مرغ از دوران دودمان هجدهم فراعنه در مصر شناخته شده بوده‌است؛ طبق گزارش سالانهٔ توتمس سوم، پرنده‌ای که هر روز تخم می‌گذارد، به عنوان خراج از سرزمین مابین صحرای سینا و سوریه، یعنی بابل، به مصر آورده شده‌است.اما در عهد عتیق هیچ نشانه‌ای از مرغ دیده نمی‌شود.

تعداد

مرغ پرشمارترین و شایع‌ترین جانور اهلی در جهان می‌باشد. با جمعیتی بیش از ۲۴ میلیارد در سال ۲۰۰۳،هیچ پرنده‌ای در جهان به این شماره نمی‌رسد.

در زبان فارسی، ماکیان بالغ و بالای یک سال را ماکیان (انگلیسی = hen) و جوجه ماکیان و مرغ خانگی نابالغ را بهاری (باری) (به انگلیسیpullet) می‌نامند. خروس بالغ هم خروس (انگلیسی =cock / ترکی استانبولی = horoz) و نابالغ هم جوجه خروس (cockerel) نام دارند.

تولید مثل

مرغ نیز مانند تمام پرنده‌های دیگر تولید مثل جنسی دارد. پس از جفت‌گیری و تخم‌گذاری ۲۱ روز طول می‌کشد که تخم مرغها به جوجه تبدیل شوند. البته مرغ‌ها می‌توانند بدون نیاز به خروس و جفتگیری تخم‌گذاری کنند که البته این تخم مرغ‌ها بارور نمی‌شوند زیرا بدون نطفه‌اند. مرغ‌های خانگی در فصل سرما تخم‌گذاری نمی‌کنند و دادن گندم تأثیر بسزایی در تخم‌گذاری آن‌ها دارد.

رفتارشناسی

مرغها همه‌چیزخوارند. در محیط آزاد اغلب زمین را برای یافتن دانه‌ها، حشرات و حتی جانوران بزرگتر از قبیل مارمولک و موشهای جوان می‌خراشد.

مرغ به صورت طبیعی از ۵ تا ۱۱ سال، بسته به نژاد، عمر می‌کند.در مرغداری تجاری یک جوجهٔ گوشتی تا قبل از کشتار تنها شش هفته زندگی می‌کند. جوجه‌های نیمه گوشتی و پرورش یافته در محیط باز تا ۱۴ هفته هم نگهداری می‌شوند. مرغ‌های تخم‌گذار هم تا یک سال حدود ۳۰۰ تخم گذاشته و پس از آن توانایی آن‌ها در تخمگذاری کاهش می‌یابد و به کشتارگاه فرستاده می‌شوند تا از آن‌ها در غذای بچه، حیوانات خانگی، پای و غذاهای پرورده استفاده شود. بر اساس کتاب رکوردهای گینس، پیرترین مرغ جهان در سن ۱۶ سالگی بر اثر مشکل قلبی مرد.

خروس را می‌توان از رنگ تندتر آن نسبت به مرغ و پرهای بلند دم و همچنین پرهای نوک تیز گردن و کمر از مرغ تشخیص داد. با این حال در برخی نژادها مانند سبرایت مرغ و خروس تفاوت بسیار اندکی دارند. خروس را همچنین می‌توان با دقت در بلندی تاج و سیخک (برآمدگی نیزه مانند در پای مرغ) از مرغ باز شناخت. در بعضی نژادها و نژادهای دورگه مرغ و خروس را از رنگ آن‌ها می‌توان تمیز داد. در مرغ بالغ گوشت بالای سر (کاکل =تاجcomb/cock’s comb) و همچنین زائدهٔ زیر حلقوم پرنده (wattleزیرحلقوم یا غبغب) اندکی رشد می‌نماید. در اکثر نژادها رشد تاج و زیر حلقوم در خروس‌ها بیشتر از مرغان است به طوری که کاکل خروس بزرگتر از کاکل مرغ می‌باشد. در برخی نژادها هم پرهایی اضافه در ناحیه صورت و غبغب پرنده می‌روید که ناشی از یک تغییر ژنتیکی بوده و به آن ریش (beard/muff) گفته می‌شود.

مرغها توانایی پریدن برای مسافتهای بلند و طولانی را ندارند، اما در نژادهای سبک‌تر می‌توانند که بر روی نرده یا شاخه‌ها، جایی که به‌طور طبیعی استراحتگاه آنهاست، بپرند. مرغها معمولاً عمل پریدن را برای جستجو یا اجتناب از خطر انجام می‌دهند.

مرغها اجتماعی بوده و گله‌ای زندگی می‌کنند. مرغها در درون خود یک نوع سلسله مراتب (pecking order) دارند که در آن عده‌ای از پرندگان در بدست آوردن غذا و محل استراحت برتری دارند. برداشتن مرغ و خروس‌ها از گله، سبب اخلال در این نظم می‌شود تا دوباره سلسله مراتب جدید برقرار شود. افزودن پرندگان جدید-بویژه پرندگان جوان- به گله معمولاً موجب نزاع و ایجاد جراحت می‌شود.

مرغها معمولاً تمایل دارند که در جایی تخمگذاری کنند که از قبل در آنجا تخم بوده باشد و تخم‌های آشیانه‌های اطراف را نیز به محل خود انتقال می‌دهد. گاهی نیز بر سر تخمگذاری در یک محل خاص، بسیار لجوج و یکدنده می‌شوند. بسیار اتفاق می‌افتد که دو مرغ بر سر جای تخمگذاری با هم درگیر شده و حتی اگر محل کوچک باشد بر روی هم تخم می‌گذارند.

خروس‌ها به منظور اعلام حضور به خروس‌های رقیب بانگ (اذان) می‌زنند. این عمل می‌تواند به علت تغییرات محیط هم باشد. مرغها نیز پس از تخمگذاری یا برای صدا زدن جوجه‌های خود قدقد می‌کنند.

در سال ۲۰۰۶ دانشمندانی که بر روی پیشینه پرندگان تحقیق می‌کردند به یک ژن پس مانده-talpid۲ برخوردند که در دوران جنینی عامل شکل‌گیری دندان‌ها در فک می‌باشد؛ شبیه آنچه در فسیلهای پرندگان دیده شده‌است. جان فالن ناظر این پروژه اظهار می‌دارد که:”… مرغها تحت شرایطی خاص توانایی دندان درآوردن را حفظ کرده‌اند… .

جوجه کشی

در پایان دورهٔ جوجه کشی که معمولاً ۲۱ روز است، تخم‌ها در صورت بارور بودن، هچ hatch می‌شوند. با شروع انکوباسیون رشد جنین هم آغاز می‌شود و همهٔ تخم‌ها با یک یا حداکثر دو روز اختلاف هچ می‌شوند؛ اگر چه تاریخ گذاشته شدن تخم‌ها تا دو هفته هم با یکدیگر اختلاف داشته باشند. قبل از هچ شدن مرغ می‌تواند صدای جوجه‌ها را در تخم شنیده و با قدقد کردن آن‌ها را تشویق به بیرون آمدن می‌کند. جوجه‌ها با نوک خود سوراخی را جهت تنفس خود در قسمت پهن تخم که معمولاً در بالای سر جوجه قرار می‌گیرد، ایجاد می‌کنند. سپس برای چند ساعت استراحت کرده، به جذب زرده (yolk) و بقایای خون پوسته که در پایین تخم است و تا پیش از این برای تنفس جوجه بکار می‌رفت، می‌پردازد. پس از آن به گشاد کردن سوراخ و ایجاد یک در، در قسمت پهن تخم اقدام می‌کند و پس از موفقیت خود را به بیرون می‌غلطاند و در گرمای بستر بدن خیسش خشک می‌شود.

مرغ مادر معمولاً به مدت دو روز پس از هچ در لانه می‌ماند و در این مدت جوجه‌ها از زردهٔ جذب شده تغذیه می‌کنند. تخمهایی که بارور نمی‌باشند هچ نشده و مرغ که از جوجه شدن آن‌ها ناامید گشته، لانه را ترک می‌کند. پس از هچ مرغ مادر بشدت مراقب جوجه‌های خود بوده و هر زمان که لازم باشد آن‌ها را گرم می‌کند (مرغ مادر زمان این عمل را با صدای مخصوصی که جوجه‌ها از خود درمی‌آورند، متوجه می‌شود). مرغ مادر جوجه‌ها را به سمت آب و غذا هدایت کرده و هنگامی که شیء خوراکی ببیند، آن‌ها را صدا می‌زند اما به ندرت جوجه‌ها را مستقیماً تغذیه می‌کند. مرغ مادر به مدت چندین هفته (معمولاً ۶ هفته) به مراقبت از جوجه‌ها ادامه داده و سپس به تدریج علاقهٔ خود را از دست داده و شروع به تخمگذاری می‌کند.

مرغ‌های تخم‌گذار امروزی به ندرت کرچ می‌شوند و در صورت کرچ شدن در نیمهٔ دورهٔ جوجه کشی از روی تخم‌ها بلند می‌شوند. با این وجود چندین نژاد چند منظوره (utility) مانند مرغ کوشین، مرغ کورنیش و سیلکی (مرغ ابریشمی) هستند که به‌طور مرتب کرچ شده و نه تنها برای جوجه مرغها، بلکه برای سایر گونه‌های پرندگانی که طول دورهٔ جوجه کشی آن‌ها کوتاهتر یا بلندتر از مرغ است (مانند بلدرچین، قرقاول، غاز، بوقلمون و …) مادران خوبی هستند. تخم مرغ را می‌توان در زیر پای اردک نیز گذاشت، اما میزان موفقیت آن متغیر است.

واکسیناسیون جوجه مرغ

زیر جلدی یا تزریق داخل عضله 

کلیه واکسنهای کشته و بعضی از واکسنهای زنده را میتوان به روش تزریق اجرا نمود. مزیت این روش پوشش یکنواخت برای کلیه پرنده ها است اما واضح است که این روش مستلزم صرف وقت و هزینه زیادی است. واکسن مارک غالبا به جنین ۱۸ روزه با جوجه یک روزه در جوجه کشی تزریق میشود. واکسیناسیون پرنده های مسن تر نباید در برنامه محدودیت یک روز در میان در صبح روز دان صورت گیرد زیرا گرفتن پرنده موجب استفراغ خوراک میشود.

به روش آب آشامیدنی

روش معمول برای اجرای واکسنهای زنده از قبیل برونشیت، نیوکاسل و گامبرو از طریق آب آشامیدنی میباشد. در این روش به منظور اطمینان از پوشش کامل گله ضروری است که ۱ تا ۳ ساعت قبل از توزیع واکسن آب از دسترس پرنده ها خارج شود. در هوای گرم (۳۰ درجه سانتی گراد ) یک ساعت محرومیت از آب کافی است در حالیکه در شرایط معتدل ( ۲۲ درجه سانتی گراد ) ۳ ساعت تشنگی ضروری است. هدف اصلی از قطع آب اطمینان از تمایل کلیه پرنده ها به آب است البته نباید پرنده ها به طور شدید تشنه شوند. اگر پرنده ها قبل از اجرای واکسن آشامیدنی آب بدن خود را از دست بدهند میزان دریافت واکسن غیر یکنواخت شده زیرا ۵۰ تا ۶۰ درصد پرنده های غالب در گله كل واکسن یا آب را مصرف مینمایند.